Αντικείμενο της συνάντησης ήταν η πρόοδος του καινοτόμου προγράμματος «Η Τριλογία της Αττικής» που θα υλοποιηθεί ως Ολοκληρωμένη Χωρική Επένδυση Πολιτισμού (Ο.Χ.Ε.) μέσω του Περιφερειακού Επιχειρησιακού Προγράμματος Αττικής 2021-2027.
Η «Τριλογία της Αττικής» είναι μια δυναμική πρωτοβουλία που αναπτύσσουν το τελευταίο διάστημα όλοι οι αρμόδιοι φορείς και το ΔΙΑΖΩΜΑ, με στόχο το σχεδιασμό και την υλοποίηση ενός καινοτόμου προγράμματος «Ολοκληρωμένης Χωρικής Επένδυσης για την Αττική». Βασικός άξονας του παραπάνω προγράμματος είναι η αποκατάσταση της σύνδεσης που είχε η πόλη της αρχαίας Αθήνας με το Ιερό της Ελευσίνας, το Λαύριο και τα ορυχεία αργύρου, καθώς και με το επίνειό της, τον Πειραιά.
Της συνάντησης προέδρευε η Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού, κα Λίνα Μενδώνη.
Στη συνάντηση παρευρέθηκαν, επίσης, οι κ.κ. Γιώργος Διδασκάλου, Γενικός Γραμματέας Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, Ελισάβετ Μπαλόγλου, Σύμβουλος Υπουργείου Πολιτισμού & Αθλητισμού, Γιάννης Μυλωνάς, Αναπληρωτής Προϊστάμενος Υπηρεσίας της Επιτελικής Δομής ΕΣΠΑ Πολιτισμού, Έλενα Κουντούρη, Προϊσταμένη της Διεύθυνσης Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, Θεμιστοκλής Βλαχούλης, Προϊστάμενος της Διεύθυνσης Αναστήλωσης Αρχαίων Μνημείων, Ιωσήφ Πάρσαλης, Διευθύνων Σύμβουλος στη «ΝΕΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΤΤΙΚΗ», Γιώργος Κορμάς, επιστημονικός συνεργάτης της Περιφέρειας Αττικής, Δημήτρης Λουκάς, Δήμαρχος Λαυρεωτικής, Ιωάννης Παναγιωτούλιας, Γενικός Γραμματέας του Δήμου Ελευσίνας, Γιώργος Γιαννιός, Επικεφαλής Σχεδιασμού & Προγραμματισμού του Δήμου Αθηναίων, Γιάννης Γκόλιας, Πρόεδρος ΟΑΣΑ, Δρόσης Δημήτρης, Προϊστάμενος της Ειδικής Υπηρεσίας Διαχείρισης της Περιφέρειας Αττικής, Άγγελος Σπηλιώτης, Προϊστάμενος της Μονάδας Α΄ Προγραμματισμού και Αξιολόγησης της Ειδικής Υπηρεσίας Διαχείρισης της Περιφέρειας Αττικής, Σταύρος Μπένος, πρόεδρος Σωματείου «ΔΙΑΖΩΜΑ», Βασίλης Λαμπρινουδάκης, Γενικός Γραμματέας Σωματείου «ΔΙΑΖΩΜΑ», Μαρία Σοφικίτου, Διευθύντρια Σωματείου «ΔΙΑΖΩΜΑ», Ευδόκιμος Φρέγκογλου, Συντονιστής Αναπτυξιακών Προγραμμάτων, Βερενίκη Βασιλειάδη, Συντονίστρια Προγράμματος Ανασυγκρότησης Β. Εύβοιας, Ελίνα Αγγέλη, αρχιτέκτων – μηχανικός, συνεργάτης Σωματείου «ΔΙΑΖΩΜΑ», Τσάμης Δημήτρης, τεχνικός σύμβουλος του Προγράμματος, Στέλιος Γκέκας και Σωτήρης Παυλέας, μελετητές της Εταιρείας «ΗΡΩΝ ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ», Ρένα Σκουλούδη, Marketing Greece, μελετήτρια του Στρατηγικού Σχεδιασμού Marketing, Γκρέβε Τόμας, μελετητής του Masterplan, Άννα Γόγολα, μελετήτρια της Συγκοινωνιακής Μελέτης και Χρήστος Χιώτης, μελετητής της ψηφιακής μελέτης.
Προτάσεις αξιοποίησης του πολιτιστικού αποθέματος του Λαυρίου
Ο Δρ Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης (Βιομηχανική Αρχαιολογία) του Πανεπιστημίου της Louvain-la-Neuve του Βελγίου, σε διάλεξή του στους προπτυχιακούς φοιτητές του Προγράμματος Σπουδών στις Επιστήμες της Αγωγής και της Εκπαίδευσης του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, σε συνεργασία με το Σωματείο «ΔΙΑΖΩΜΑ», αναφέρθηκε στην «Τριλογία της Αττικής Ελευσίνα, Αθήνα, Λαύριο» και στις προτάσεις αξιοποίησης του πολιτιστικού αποθέματος του Λαυρίου.
Η πρόταση του «ΔΙΑΖΩΜΑΤΟΣ», «Τριλογία της Αττικής Ελευσίνα, Αθήνα, Λαύριο», ενοποιεί τις τρεις περιοχές με όρους μακράς ιστορικής διάρκειας, συνθέτει τα αντικειμενικά δεδομένα, επιστημονικά, πολιτιστικά, γεωγραφικά, περιβαλλοντικά, συγκοινωνιακά, αυτοδιοικητικά, προβάλλει σε ένα ανώτερο επίπεδο τα πολιτιστικά και παιδευτικά αγαθά τους, συμβάλλει στην περαιτέρω ανάδειξη των μνημείων τους και των αρχαιολογικών χώρων και με τις αναγκαίες προϋποθέσεις στον πολιτιστικό τουρισμό, στην πολιτιστική οικονομία.
Ο ιστορικός χρόνος δεν είναι μόνον τα «παγωμένα» γεγονότα του παρελθόντος, ιδέες και μνημεία-αντικείμενα, αλλά η μακρά ιστορική διάρκεια με τις συνέχειες και τις τομές της, η διαχρονία που εκβάλλει στο σήμερα και το γονιμοποιεί. Πράγματι μέσα από ένα τέτοιο πνεύμα αναδείχθηκε η Ελευσίνα, ως Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης τη χρονιά που διανύουμε, το 2023, με κεντρικές ιδέες, που προέρχονται από τον ιδρυτικό της μύθο, τη διηνεκή πνοή της Δήμητρας και της Περσεφόνης, δηλαδή την ευφορία και τη μετάβαση, κινούσες ιδέες για την ανατροπή του πληγωμένου τοπίου της, του πληγωμένου καιρού της των τελευταίων 100 ετών, ελάχιστου χρόνου σε σχέση με τους περασμένους αιώνες από την έναρξη της γεωργικής επανάστασης και τη σωτηρία για το ανθρώπινο γένος παραγωγή του σίτου, που συμβολίζει η Δήμητρα. Η Ελευσίνα πανάρχαιο και πανελλήνιο θρησκευτικό κέντρο, που μέσα από τα λεγόμενα, τα δεικνύμενα και τα δρώμενα των Ελευσινίων Mυστηρίων συνέχει την όλη ζωή και του Πάνω και του Κάτω Κόσμου μία αντίληψη, και ομηρική, που ζει ακλόνητη στο δημοτικό μας τραγούδι, ιδιαίτερα στα τραγούδια του Κάτω Κόσμου, γιατί το λαμπρό φως του τόπου μας είναι τόσο κυρίαρχο και συμφυές με την ύπαρξή μας, ώστε είναι ακατανίκητο.
Το Λαύριο μεταλλευτικό κέντρο από το 3000 π.Χ. με την ανατολή της εποχής των μετάλλων στον Θορικό. Σιτάρι και ασήμι, και τα δύο πολύτιμα αγαθά για την Αθήνα, η οποία, με τη στρατηγική προέκτασή της, τον Πειραιά -διότι και τότε και τώρα πρόκειται περί μιας ενιαίας πόλης, διφυούς- και τις τριήρεις, που κατασκεύασε από το ασήμι του Λαυρίου, σύμφωνα με τον ναυτικό νόμο του μεγαλοφυούς Θεμιστοκλή, δεν συνέβαλε καταλυτικά μόνον, ως γνωστόν, στη νίκη της Σαλαμίνας, αλλά εδραίωσε περαιτέρω τη Δημοκρατία και έθεσε τις βάσεις της ναυτικής ηγεμονίας της σε όλη τη Μεσόγειο. Το κραταιό της νόμισμα, αυτά τα αττικά αργυρά τετράδραχμα, οι «γλαῦκες λαυρεωτικαί», κατά τον Αριστοφάνη (414 π.Χ.), τα εξαίσια μνημεία της Αθήνας, ο χρυσούς αιώνας του Περικλέους, μέσα στην πολλαπλότητά του, έχουν ως στέρεο παραγωγική κρηπίδωμα τον αργυρούν αιώνα του Λαυρίου. Οι δε ελεύθεροι πολίτες της πόλης-κράτους της Αθήνας, πέραν του ονόματος του ιδιαίτερου δήμου που ανήκαν, αποκαλούνται με το κοινό όνομα του άστεως Αθηναίοι.
Η Δήμητρα θεά της γεωργίας, λόγω της μικρής κοιλάδας του Θορικού του Λαυρίου αλλά και χρόνια θεότητα, λόγω των μεταλλείων, ενοποιεί τον υπέργειο και τον υπόγειο πλούτο, ενοποιεί το Λαύριο και την Ελευσίνα, ενοποιεί τον τιτάνιο αγώνα του ανθρώπου να δαμάσει τη φύση, να απελευθερώσει τις δυνατότητές της με αρμονικό τρόπο εξανθρωπίζοντας την ύπαρξή του. Το δωρικού ρυθμού κτίριο, τα κατάλοιπα του οποίου σώζονται στο μέσον της κοιλάδας του Θορικού, ήταν ναός της Δήμητρας και της Κόρης με βάση τις επιγραφές.
Το επιστημονικό και βιομηχανικό πνεύμα του 19ου αι. μετά την ίδρυση του Ελληνικού Κράτους δίνει την πνοή στο νεότερο Λαύριο. Η νεωτερικότητα μετά την αρχική σύνδεσή της με τη μεταλλευτική παράδοση θα κατισχύσει οριστικά με παρούσα τη μεγάλη της δόξα, τη βαριά βιομηχανία της μεταλλουργίας, τις συνοδές τεχνολογικές εγκαταστάσεις που την υποστηρίζουν, αλλά με παρόντα και τα εργασιακά και περιβαλλοντικά ζητήματα στις συνθήκες της εποχής. Το έρημο Λαύριο των αρχαίων αργυρείων αναγεννάται μέσα στις συνθήκες του βιομηχανικού 19ου αι. από τη δυναμική σχέση της μεταλλευτικής του παράδοσης και της καινοτομίας.
Ο φυσικός και ιστορικός χρόνος του Λαυρίου είναι αποτυπωμένοι στα «ομιλούντα» φυσικά και ιστορικά-πολιτιστικά μνημεία του. Το Λαύριο έχει το προνόμιο να διαθέτει έναν πολυδιάστατο φυσικό και ιστορικό πλούτο, ένα τεράστιο πολιτιστικό απόθεμα συγκεντρωμένο στη μικρή έκτασή του. Αν εξαιρέσουμε τις αρχαιολογικές ενότητες του Σουνίου και του Θορικού, με εμβληματικά έργα του πνευματικού πολιτισμού τον ναό του Ποσειδώνα και το αρχαίο θέατρο αντίστοιχα, η ανάδειξη σε πολιτιστικά αγαθά των υλικών καταλοίπων της μεταλλείας και της μεταλλουργίας και του περιβάλλοντος χώρου τους είναι αποτέλεσμα μιας μακράς διαδικασίας συνειδητοποίησης. Και είναι αυτά που «κατηύθυναν», ως προεξάρχοντα, και τις ανάλογες περιπτώσεις της χώρας. Ένα πρώτο ενδιαφέρον, ως προς τα αρχαία μνημεία αυτού του είδους, άρχισε ήδη από τα μέσα περίπου του 19ου αι. με την επανέναρξη των έργων, ως προς δε τα νεότερα, ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 και με την παύση του καθοριστικά από το 1990. Οι μεταλλευτικές στοές, αρχαίες και νεότερες, τα μεταλλικά εργαστήρια εμπλουτισμού των μεταλλευμάτων αργυρούχου μολύβδου, τα πλυντήρια, επίπεδα και ελικοειδή, μοναδικά διεθνώς, σε όλη την μεταλλευτική έκταση του Λαυρίου, τα μνημεία που συνδέονται με τα μεταλλεία και τη μεταλλουργία της νεότερης εποχής, του παραγωγικού και οικιστικού χώρου, το εξέχον βιομηχανικό συγκρότημα της πρώην Γαλλικής Εταιρείας Μεταλλείων Λαυρίου και η δυναμική μετεξέλιξή του στο Τεχνολογικό Πολιτιστικό Πάρκο Λαυρίου του Ε.Μ. Πολυτεχνείου συνιστούν τα νέα μεταλλεία, παιδείας, τεχνολογίας, πολιτισμού και οικονομίας. Το πρόσωπο του Λαυρίου έχει σμιλευθεί στα μνημεία του, τα οποία ως μέρος του ενιαίου χρόνου της ιστορίας ευρίσκονται στο κέντρο της ζωής μας και αυτό έχει πολλές εκφάνσεις και εδράζεται σε πολλαπλές αξίες, ή καλύτερα «ποιούν» αξίες, ηθικές, ιστορικές, τεχνολογικές, περιβαλλοντικές, αναπτυξιακές-οικονομικές. Η έναρξη της ανάδειξης και αξιοποίησης της νεότερης βιομηχανικής μεταλλευτικής και μεταλλουργικής κληρονομιάς στο Λαύριο έγινε στις αρχές της δεκαετίας του 1980, ως προς ορισμένα κατάλοιπα της Εταιρείας των Μεταλλουργείων του Λαυρίου (Ελληνικής Εταιρείας) μέσα στο γενικότερο ευρωπαϊκό και αρξάμενο ελληνικό επιστημονικό και ερευνητικό πλαίσιο της βιομηχανικής αρχαιολογίας, καταλυτικά, όμως στις αρχές του 1990 με την πύκνωση των οικονομικών, επιστημονικών, πολιτιστικών όρων της εποχής κατά την οριστική παύση των μεταλλουργικών έργων της πρώην Γαλλικής Εταιρείας και τη γενικότερη αποβιομηχάνιση και οικονομική κατάρρευση του Λαυρίου, Αυτή η ανάδειξη σήμαινε πρωτίστως για την κοινωνία του Λαυρίου την ηθική αξία της ύψωσης ενός κόσμου από τα έγκατα της γης, από το σκοτάδι των στοών, στο φως της συλλογικής μνήμης, στο φως του χρόνου, περαιτέρω εξ αιτίας της κατάρρευσης του βιομηχανικού ιστού της πόλης συνδεόταν με μια νέα αναπτυξιακή πρόταση, μέρος της οποίας ήταν η ανασημασιοδότηση των βιομηχανικών μνημείων της, ιδιαίτερα με τη μετεξέλιξη της πρώην Γαλλικής Εταιρείας σε Τεχνολογικό-Πολιτιστικό Πάρκο κατά τον καινοτόμο σχεδιασμό του Ε.Μ. Πολυτεχνείου, ειδικά των Μεταλλειολόγων και των Αρχιτεκτόνων. Και αυτά βεβαίως με τη συνέργεια μεγάλων ξέων και ελληνικών φορέων και του Υπουργείου Πολιτισμού.
H αξιοποίηση του πολιτιστικού αποθέματος του Λαυρίου εντάσσεται σε ένα πλαίσιο συγκριτικών πλεονεκτημάτων, όπως αυτά αναδύθηκαν από τις σταθερές του χώρου και του ιστορικού χρόνια και αυτά είναι: η γεωγραφική θέση, ως ένας αττικός τόπος στρατηγικής σημασίας χάρις στο λιμάνι του, τη γειτνίαση με το αεροδρόμιο και τις τρεις υπαρκτές ροές ανθρώπων προς τη Λαυρεωτική:
- Χιλιάδες επισκέπτονται τον ναό του Ποσειδώνα στο Σούνιο, βλέπουν το ηλιοβασίλεμα και φεύγουν
- Εδώ και αρκετά χρόνια υπάρχουν ροές επισκεπτών στο λιμάνι από τον θαλάσσιο τουρισμό (κυρίως τουριστικά σκάφη, αλλά και κρουαζιερόπλοια) και
- Η «κάθοδος» των κατοίκων της ευρύτερης περιοχής και του Λεκανοπεδίου για μια «ανάσα» προς το Λαύριο, το οποίο ήδη αποτελεί προορισμό.
Όλοι αυτοί οι επισκέπτες μετέχουν ελάχιστα -πλην του Σουνίου- του πολιτιστικού αποθέματος της Λαυρεωτικής (μνημεία, αρχαία και νεότερα, αρχαιολογικοί χώροι, μουσεία), επειδή ελλείπει τόσο η ολοκληρωμένη ανάδειξή του, όσο και η αξιοποίησή του με πολλαπλούς τρόπους. Πρέπει να προσθέσουμε δε και την κανονικότητα επί μια 30ετία κυρίως των μαθητικών επισκέψεων στο Ορυκτολογικό Μουσείο Λαυρίου της Εταιρείας Μελετών Λαυρεωτικής, η οποία θα απογειωθεί με τη μεταστέγασή του στο νέο μεγάλο Εθνικό Ορυκτολογικό Μουσείο Λαυρίου και με τον εξελίξει δίκτυο των Μουσείων και των αρχαιολογικών χώρων.
Στο Λαύριο σήμερα υπάρχει μια εξαιρετική πύκνωση και των αντικειμενικών συνθηκών και των πρωτοβουλιών, δημόσιων και ιδιωτικών, ώστε να υπάρξει η πολυπόθητη ανάπτυξη στο πεδίο της πολιτιστικής οικονομίας.
Αυτή τη στιγμή, πολλά έργα πολιτισμού έχουν ολοκληρωθεί ή βρίσκονται σε εξέλιξη, όπως: Η ανάδειξη των αρχαίων μεταλλικών εργαστηρίων, των επίπεδων πλυντηρίων και των συνοδών τους εγκαταστάσεων στην κοιλάδα της Αγ. Τριάδας – Αγριλέζας. Το έργο της ευρωπαϊκής εμβέλειας Μουσείου Μεταλλείας Μεταλλουργίας Λαυρίου μέσα στο Τεχνολογικό Πολιτιστικό Πάρκο είναι σε εξέλιξη. Πρόσφατα συμφωνήθηκε η μεταστέγαση του μικρού Ορυκτολογικού Μουσείου που λειτουργεί από την Εταιρεία Μελετών Λαυρεωτικής σε μεγάλο νεοκλασικό κτίριο στο κέντρο του Λαυρίου. Έχει δημιουργηθεί μια εξαιρετική συλλογή κεραμικών από την ΕΜΕΛ, την οποία εκθέτει προσωρινά σε ιστορικό νεοκλασικό κτίριο του Δήμου. Δόθηκε προτεραιότητα στην αποκατάσταση του νεοκλασικού κτιρίου «Ευτέρπη». Έχει εκπονηθεί μελέτη για το βιομηχανικό κτίριο-μινιατούρα της Σιδηροδρομικής Στάσης «Φόρος» στον Θορικό, όπως και η πρωτοποριακή μελέτη για την αποκατάσταση και λειτουργική χρήση της Γαλλικής Σκάλας Μεταλλείων στο λιμάνι. Η υλοποίηση του Λαυριώτη αρχιτέκτονα Κώστα Γ. Μάνθου της αποκατάστασης, ανάδειξης και αξιοποίησης της σιδηροδρομικής σήραγγας -του Tunnel- θα αποτελέσει μία ενότητα με το έργο της αποκατάστασης του κτιρίου «Παρών», στην κύρια στοά καθόδου των μεταλλωρύχων στα μεταλλεία της Καμάριζας και την εγκατάσταση ανελκυστήρα στο μεταλλευτικό φρέαρ Serpieri No 1. Και τέλος η ολοκλήρωση της αναστήλωσης του αρχαίου θεάτρου του Θορικού.
Η συμπλήρωση του ελλείποντος κρίκου, του προαστιακού σιδηροδρόμου, που θα συνδέσει το λιμάνι του Λαυρίου με το αεροδρόμιο, την Αθήνα και την Ελευσίνα, αποτελεί την απαραίτητη ενοποιητική συγκοινωνιακή υποδομή της Αττικής τριλογίας, πέραν του ότι θα είναι μια άλλη σύνδεση του Αιγαίου με την Αττικής και τον ηπειρωτικό κορμό.